rong tuần, chỉ số S&P 500 của Mỹ giảm 0,22% và là tuần giảm đầu tiên sau 4 tuần tăng liên tục. Thị trường chứng khoán Mỹ ngày cuối tuần đón tin tích cực về việc mở cửa trở lại của Chính phủ dù chỉ là tạm thời. Tuy nhiên, ảnh hưởng từ thị trường quốc tế đối với thị trường Việt Nam là không rõ ràng, vì thị trường Việt Nam có đặc thù riêng về kỳ nghỉ Tết Nguyên đán.

Năm nay đặc điểm của thị trường các tuần gần Tết cũng khác khá nhiều so với những năm trước. Chẳng hạn tuần cuối trước kỳ nghỉ 2018, VN-Index còn tăng hơn 80 điểm, tuần sau Tết tăng hơn 40 điểm. Tuần trước Tết 2017 chỉ số tăng hơn 11 điểm. Thị trường năm nay giao dịch lại khá “dặt dẹo” ở những tuần cuối trước kỳ nghỉ và thanh khoản cũng giảm. Rất khó nhìn vào quá khứ để ước đoán hiện tại.

Thị trường đến cuối tháng 12/2018 vẫn còn bám sát diễn biến thế giới, với những mối lo ngại chung như căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, nhịp độ tăng lãi suất của FED... Tuy nhiên từ đầu tháng 1/2019 thì diễn biến lại trái ngược: Trong khi thị trường quốc tế phục hồi tốt, thị trường trong nước lại tăng rất chậm. Chẳng hạn VN-Index chỉ tăng 1,8% từ đầu tháng đến nay, trong khi S&P 500 đã tăng 6,3%. Kể từ đáy gần nhất, S&P 500 cũng đã tăng 13,6%, VN-Index mới tăng 3,6%.

Như vậy thị trường trong nước hẳn phải có điều gì đó khác biệt. Yếu tố quan trọng nhất có lẽ là hành động chưa vào cuộc của các dòng tiền lớn. Kết quả kinh doanh quý 4/2018 đáng lẽ phải là chất xúc tác lôi kéo nhà đầu tư giao dịch mạnh mẽ, nhưng thực tế thanh khoản lại liên tục suy giảm. Nếu như nhà đầu tư cá nhân lo ngại và đứng ngoài thị trường thì các tổ chức phải là dòng tiền tạo lập, dẫn dắt các yếu tố định giá cơ bản. Thanh khoản thấp như hai tuần qua cho thấy chính các nhà đầu tư chuyên nghiệp cũng đang giảm giao dịch đáng kể.

VN-Index gần như đi ngang trong hai tuần liên tiếp dựa trên sự cân bằng ngắn hạn của cung cầu. Diễn biến các thị trường quốc tế cơ bản là tích cực, dù không đủ sức kéo thị trường trong nước bùng nổ thì cũng giúp hạn chế tâm lý lo lắng. Cổ phiếu vừa trải qua một đợt giảm kéo dài, nhà đầu tư đã chịu đựng được mức lỗ đến đáy cuối tháng 12/2018 thì cũng không còn sợ hãi và chịu áp lực cắt lỗ lúc này nữa. Thị trường đủng đỉnh đi ngang vì sự chai sạn trong tâm lý của cả hai bên.

Kết quả kinh doanh 2018 thực tế cũng không có gì ấn tượng, không giống với thị trường chứng khoán Mỹ. Vì vậy nếu các chỉ số chứng khoán Mỹ tăng mạnh hơn VN-Index cũng là điều hợp lý. Mặc dù nhiều nhà đầu tư trong nước kỳ vọng kết quả kinh doanh sẽ giúp tạo sóng trên thị trường, nhưng điều quyết định lại là các nhà đầu tư tổ chức chưa nhìn thấy sự hấp dẫn trong yếu tố hỗ trợ đó. Nhiều doanh nghiệp thực tế là sụt giảm tăng trưởng lợi nhuận trong quý 4, thậm chí ghi nhận mức thua lỗ, mặc dù cộng dồn cả năm vẫn lãi khá tốt. Suy giảm tăng trưởng là điều đáng lo ngại hơn vì điều đó có thể dẫn tới sự dự phóng giảm lợi nhuận trong tương lai.

Thị trường chứng khoán thường phản ánh trước các mối lo ngại trong tương lai, thay vì chỉ nhìn vào con số hiện tại. Thực vậy, mức giá hiện tại được định giá dựa vào lợi nhuận đã công bố thì có thể hợp lý, nhưng nếu tăng trưởng lợi nhuận giảm trong tương lai thì mức định giá này lại có thể vẫn là cao khi có kết quả kinh doanh mới. Hãy nhìn vào cổ phiếu ngân hàng, bất động sản, liệu năm 2019 có thể đạt lợi nhuận tốt như 2018? 

Tuy vậy, do yếu tố chiết khấu tương lai cũng như kỳ vọng đi trước hiện thực, thị trường vẫn có cơ hội tăng trưởng nếu có chất xúc tác mới đủ mạnh. Lấy ví dụ thị trường chứng khoán Mỹ, sau thời gian dài lao dốc đang phục hồi mạnh với bất kỳ thông tin nào hàm ý cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung sẽ đạt kết quả tốt. Tháng 2/2019 sẽ là thời điểm then chốt tháo gỡ sức ép đang đè nặng lên tất cả các thị trường tài chính toàn cầu. Điều ngược lại cũng có thể xảy ra, nếu căng thẳng thương mại không được giải quyết, tình hình sẽ xấu đi không biết đến mức nào.

Thị trường lình xình những tuần qua là có lý do, dù không thể cắt nghĩa một cách rõ ràng và thường được đổ lỗi cho yếu tố tâm lý. Nhưng tâm lý chính là phần quan trọng của thị trường chứng khoán. Nếu nhà đầu tư lo ngại, bản năng phòng thủ và tự vệ sẽ trỗi dậy. Thanh khoản giảm đi là điều dễ nhận thấy nhất vì nhà đầu tư muốn giữ tiền mặt hơn là mua cổ phiếu.